الله: اسطوره مهربانی
یا
خشونت و انتقام ستانی؟
درست است که الله در آغازین ترین
کلام خود در کتاب "مقدس،" خویشتن را «الرحمان الرحیم،» به معنای فارسی
بخشنده و مهربان توصیف و تعریف میکند. اما اگر در پی تایید و تصدیق باور خود به
کلام الله، یعنی آنجا که الله بزبان خود
سخن میگوید، رجوع کنیم، خدا و یا الله هی را خواهیم یافت، که کین خواه است و
انتقام جو. که او حاکم است و باز تابنده تابنده خشم و خشونت است و قهر و قدرت. او مالک برجهانی ست، بسی بسیار
سهمناک، سراسر تنبیه و مجازات، تا ابدیت شکنجه و آزار. بنابراین، خدایی که حاکم
است، خدایی ست دارای قدرت بازخوانی و
بازخواستی و بازجویی، یعنی خدایی که ما را بزند گی باز میخواند و بحساب نیکی ها و
بدی های ما در قیامت رسیدگی نموده، کیفر
خواست صادر کند و کیفر دهد، خدایی است با قهر و قدرت نامحدود و خشم و خشونت نا
متناهی. آیا میتوان در سرشت چنین خدایی مهربانی و بخشند گی، عفو و گذشت یافت؟ اگر
بتوانیم نشان دهیم که پاسخ منفی ست، سوال مهمتری که مطرح خواهد بود آنست که اگر
خشم و خشونت و کین خواهی در ذات الله نهفته است، آیا میتوان از پیروان فرمانبردار
او چیزی دیگری جز خشم و خشونت، تنبیه و مجازات و سرکوب و بیرحمی، انتظار داشت؟
اگر کلام الهی را همانگونه بخوانیم
که معنی دهد نه آنگونه که به آن معانی خود را تحمیل کنیم، دریابیم که الرحمان و
الرحیم صفاتی هستند که الله برای وصف و
توصیف نام خود بکار میگیرد، نه برای توضیح و تشریح افعال خود. الله چگونه هست خود
را بیان میکند، نه چگونه می باشد خود را.
استاد علامه محمد حسین طباطبایی،
مولف تفسیرالمیزان، در تاویل بسم الله
الرحمان رحیم، صفت بودن الرحمان و الرحیم را تایید نموده و میافزاید که هر دو
دارای یک ریشه لغوی هستند و از کلمه «رحمت» مشتق میشوند. رحمت الله هم مصداق خصوصی
دارد و هم عام از اینرو بوده است که الله صفات رحمان و رحیم را برای توصیف خود بکار گرفته است که رحمت خود را هم جنبه عام
بدهد و هم جنبه خاص.
استاد علامه میگوید، الله وقتی
میخواهد رحمت خود را شامل عام سازد و همه انسانها اعم از مومن و کافر را در بر
گیرد از صیغه مبالغه رحمان استفاده میکند. و وقتی می خواهد رحمت خود را بشکل خاص
بکار گیرد الله از صفت مشبهه رحیم استفاده میکند که مخصوص مومنان دانسته
اند که دارای استمرار و دائمی ست(20).
این تاویل از نیت الله هرگز بدان معنا نیست که
الله بخشنده گناه است و گناهکار و یا عفو کننده
خطا است و خطا کار. او دهنده رحمت است، نه بخشنده گناه، به معنی عطوفت و
مهربانی، یعنی گذشت و خود داری از تنبیه و مجازات متهم به گناه و گناهکاری. چرا که
الله بر کنار است از هر گونه حالات نفسانی و احساسات و عواطف انسانی. در هیچ کجای
قرآن ذکری از عفو و چشم پوشی و گذشت الله و نادیده گرفتن خطا و گناه، نشده است.
بویژه اگر آن گناه از شرک و یا کفر برخیزد. حتی زمانیکه صیغه مبالغه رحمان بکار
گرفته میشود که نشان دهد رحمت خدا جنبه عام دارد، به دشواری میتوان باین نتیجه
رسید که الله گناهکاران، خطا کاران از هر نوع و رقمی، بویژه کافران را مورد عفو و
آمرزش خود قرار میدهد. چرا که کیفر دهی از خصایل برجسته الله است، در غیر اینصورت
چه نیازی به دوزخ داشت. آنکه کیفر دهنده است باید که ضرورتا ابزار قهر و قدرت و
خشم و خشونت را نیز در اختیار داشته باشد.
اگر به متن قرآن، یعنی آنجا که الله
بزبان خود سخن میگوید، خدا و یا الله هی را خواهیم یافت، که کین خواه است و انتقام
جو. او مالک سهمناک ترین جهانی ست سراسر تنبیه و مجازات، تا ابدیت شکنجه و آزار.
بنابراین، خدایی که حاکم است و دارای قدرت بازخواندن مردگان برندگی برای باز خواست
و بازجویی،تا بحساب نیکی ها و بدی های ما رسیدگی نموده، کیفر خواست صادر کند و کیفر دهد، خدایی است با
قهر و قدرت نامحدود و نا متناهی. آیا چنین خدایی میتواند مهربان و بخشنده باشد؟
البته این بدان معنا نیست که الله مهربان و
بخشنده نیست. بلکه نکته آن است که بخشایش
و مهربانی و عفو و عطوفت الله شمول عام ندارد و تنها شامل حال خواص و یا مومنین
شود. الله ای که در قرآن زندگی میکند فرمانروای جهان است هرچند محدود و متناهی.
تسلیم می طلبد و اطاعت. پرس و جو و چند و چون و سرپیچی را دوست ندارد. او نیکو
کاران و مومنین را مورد رحمت خود قرار میدهد و آنها را پادش دهد. اگر نیکویی کرده
باشی یعنی از ظواهر دنیا رسته و فریب دنیا را نخورده ، هرگز از اندیشه به بزرگی و
عظمت الله و اعتراف به خواری و حقارت خود
در نماز های روزانه و سجده های طولانی، غافل نمانده بوده باشی، الله به بهشت فرستد ت تا در کنار حوری های باکره از زندگی
ابدی لذت برده و سعادتمند شوی.
در حالیکه موضوع مهربانی و بخشند
گی الله در قرآن بسیار نادر است، وصف قهر و قدرت، خشم و خشونت الله فراوان است. قرآن
مکرر باین موضوع اشاره دارد که الله کیفر دهنده ایست که به هیچ قیمتی حاضر به
مصالحه و مذاکره نیست، بسیار سخت گیر است و انعطاف ناپذیر. اخطار میدهد که حتی
رشوه و هدیه هم سبب نمیشود در کیفر گناهکاران و مجرمین، کوچکترین تجدید نظری کند.
دو آیه در سوره بقره این موضوع را صریح و شفاف بدون هیچ ابهامی بیان میدارد:
در سوره بقره آمده است( آیه
48-123) «از آن روز بترسید که هیچکس
بجای دیگری مجازات نمیشود و وساطت و توصیه کسی
پذیرفته و هدیه و رشوه و جریمه و عوض از کسی گرفته نمیشود و در حق کسی کمکی
بعمل نمیآید» ( طبقات آیات، خلیله صبری
ص 838).
و در همان سوره(آیه 281) «از
روزی بترسید که همه در آن روز بسوی خدا بازگشت میکنید و هر کس به نتیجه اعمال خود
بی کم و کاست خواهد رسید و بکسی اندک ظلمی نمیشود و تبعیضی وجود ندارد»
(همانجا ض 389).
الله همه را با یک نظر می بیند.
الله شیفته عدل و انصاف خویش است و از تکرار آن در سراسر قرآن هرگز خسته نمیشود.
ترازوی عدالت به دست او ست. نیکی ها و بدی ها را وزن میکند به همآن میزان پاداش و یا
جزا دهد. وای اگر که گناهکار و خطا کار شناخته شوی، باید که راه دوزخ را در پیش
گیری و تنبیه و مجازاتی دهشت آور از جمله سوختن در آتش را تا ابد پذیرا باشی، یعنی
زنده شوی و بار دیگر بسوزی تا بی نهایت، یعنی نه یکبار بلکه هزاران بار مکرر.
میزان تنبیه و مجازات الله بسیار سخت و شدید و بیرحمانه است، ماورای میزان و تصور
بشری ست. فرمانروایی که در روی زمین زندگی میکند، میسوزاند یکبار و نابود میسازد، بود را. اما الله، که در آسمانها می
زیید، گناهکار و مجرم را میسوزاند تا ابد.
الله در آیه ای از سوره ابراهیم توضیح میدهد که در روز قیامت مثلا کسی که
متهم به « لجاجت» شده است یعنی کسی که در شک و تردید نسبت به وجود و هستی
الله، اصرار ورزیده است، باید در انتظار
چه عقوبتی بوده و چگونه تا ابد در آتش خواهد سوخت و کفاره اعمال زشت خود را به
الله پس بدهد:
«وقتی روز قیامت باب
محاسبه را باز میکنند هر فرد سر کش لجوج در آنجا سر افکنده و خوار میشود در پشت
سرش آتش دوزخ شعله میکشد و آبی که می آشامد کثیف و لجن است. آن آب پلید را مرتبا
می نوشد و لی بهیچ وجه تشنگی او را رفع نمیکند- از هر طرف علایم مرگ او را احاطه
کرده اما برای آنکه همیشه عذاب بکشد نمی میرد باین ترتیب تا ابد درد و رنج اطراف
او را فراگرفته است»(همانجا ص859)
چنین شکنجه ای را هرگز هیچ بشری
قادر به تصور آنهم نیست. چرا که تنها الله است که میتواند، نا ممکن را ممکن و نبود را بود کند. خشم و خشونت و کین
خواهی الله پایان ناپذیر است. قهر او چنان سهمگین است که ترس و هراس را بر سراسر
وجود آدمی مستولی نموده. اندیشه مقاومت را در ذهن مخلوق فرمانبر نابود میسازد. الله در تنبیه و مجازات کسی که بر لجاجت اصرار
ورزیده است کوچکترین گذشت و نر مشی از خود نشان نمیدهد، آنها را که ایمان آورده و
خود را تام و تمام به امیال وی تسلیم نموده اند - یعنی مومنان را پاداش میدهد و رهسپار بهشت میسازد، یعنی آنجا
که زندگی ابدی در انتظارشان است بویژه اگر در راه و بخاطر تحصیل رضایش به جهاد و
شهادت پرداخته بوده باشند. الله در سوره نساء در حالیکه وعده آرمیدن در بهشت در
کنار زنهای زیبا را به مومنان میدهد بر
خشم و خشونتی که در انتظار گناهکاران، یعنی کافران است، تاکید میکند:
«آنان که بآیات ما کفر
ورزیدند بزودی آنها را در آتش دوزخ سرنگون میسازیم هرچه پوست بدن آنها بسوزد بجای
آن پوست دیگری ایجاد میکنیم تا سختی عذاب را کاملا بچشد- خداوند قادر و دارای حکمت
است اما آنها که ایمان آوردند و رفتار نیکو پیشه کردند آنها را وارد در بهشت هایی
میکنیم که جوی های آب در آن جاری است والی الابد در آن میمانند ودارای زنهای زیبا
و پاکیزه ای هستند و در سایه ممتد مرحمت خدا میآرمند» نساء 56- 57(
همانجاص،842).
اگر الله رحیم است به آن دلیل است
که مومنان راه او را برگزیده اند و طبق میل او رفتار نموده اند. رحمت و پاداش به آنها، به هیچ وجه الله را بخشنده و مهربان نمیکند. اگر الله از
جرم و خطا، گناه و انحراف، که کفر و شرک هم از بزرگترین آنها هست، گذشت، وصف الله
نیز به فعل در خواهد آمد، نه تنها الله الرحمان و الرحیم و یا بخشنده و مهربان
هست، بلکه رحمان و رحیم هم میشود. الله اما، همچنانکه در رجوع به متن قرآن در
یافتیم، هرگز سر آشتی با گناهکار و خطا کار و منحرف،کافر و مشرک و منافق را ندارد.
هیچ رحم و مروتی به آنها نشان نمی دهد. شفافیت و صراحت سخنان کلام الهی ماورا هر
گونه شک و تردید یست. الله نه تنها از آنان در آن دنیا نمی گذرد و آنها را محکوم
به سوختن در آتش سوزان دوزخ تا ابد میکند و از آنان انتقام میگیرد. الله هرگز فرمانی
هم مبنی بر بخشایش و آمرزش گناه گناهکاران
و جرم مجرمین ویژه دنیای فانی نیز در قرآن
صادر نکرده است. در این دنیا نیز جرم و گناه را تعریف و میزان تنبیه و مجازات را تعیین میکند. قصاص است
و حد و تیغ و تازیانه، سنگسار است و گردن زدن با شمشیر، بویژه اگر مجرم، کافر و یا
مشرک باشد. هدف الله البته تنها تنبیه و مجازات مجرم و گناهکار به منظور
بازدارندگی جرم در آینده نیست، بلکه بر قراری نظامی است بر اساس فرمانروایی و
فرمانبری، نظامی که تنها میتواند بر اساس رحمت و پاداش از یکطرف و قهر و خشونت از
دیگر طرف.بر قرار گردد. مهربانی و بخشش از یکطرف، بیرحمی و کین خواهی از طرف دیگر.
فرمانروایی الله تنها از طریق خشم و خشونت و بیرحمی ست که تامین میگردد. الله برای
مجازات مجرم در این دنیا نه تنها به ابزاری متوسل میشود که عمیق ترین درد و صدمه
را به جسم مجرم وارد کند بلکه به روح و جانش نیز صدمه زده و شخصیت او را به خواری
و حقارت و تخریب میکشاند. حکم بریدن دست و پا به جرم دزدی و یا سنگسار بجرم زنا،
نمیتواند بر فرضیه ای جز بر شرور بودن سرشت
انسان و عدم امید به بازگشت وی به درستی و صلح جویی و رستگاری، بنیان
گذارده شده باشد. انسان متمرد و گناهکار را تا ابد نفرین و محکوم میکند. نیاز الله
به تنبیه و مجازات، مثل نیاز فرمانروایی ست که نه در آسمانها بلکه بر روی زمین
میزید. خدایی که شرارت در سرشتش نهاده شده نمیتواند بخشنده و مهربان باشد. در دینی
که الله بر آن حاکم است، نمیتوان به رستگاری امیدوار بود.
مسلم است که این بحث قبل از آنکه
یک بحث دینی باشد، ذاتا بحثی است سیاسی، یعنی بحثی است که ریشه دارد در قهر و قدرت
و انحصار و کنترل آن، بویژه در شرایط
کنونی که نظام حاکم خود را به خدمت الله گمارده و مسئولیت اجرای فرامین او را
بعهده گرفته است. یعنی بی دلیل نیست که کردار و گفتار فرمانرویان سراسر خشم است و
خشونت. چرا که نظام کنونی چون بنا به خواست الله بر اریکه قدرت نشسته است چیزی
نمیخواهد و نمی جوید مگر تسلیم و اطاعت مطلق. این نظام میخواهد گناه و گناهکاری را
از جامعه ریشه کن سازد. کل و تمام جامعه با بانگ الله و اکبر و اعتراف به عجز و
ذلت و خواری برخیزند و بخسبند. الله بشر را خلق کرده است که در راهی که او برایشان
برگزیده است قدم نهند، نه اینکه خود مختار و آزاد باشند، آنگونه زندگی کنند که می
اندیشند و در صلاح و مصلحت خود می بینند. این گمراهی ست و انحراف، به بی بند و
باری و می خواری و بی عفتی، به مادیگری و دنیاپرستی یعنی شرک ختم میشود. نظام
اسلامی بر آن است که راه کمال تنها از طریق تسلیم و اطاعت، و تقلید و تبعیت طی
میشود. بنابراین خصلت نظام دین را نباید جدا از خصلت الله دانست. بزبان دیگر هر
مباززه سیاسی ضرورتا باید مبارزه ای باشد دینی و بالعکس. یعنی که مبرا ساختن الله
و دین الله از خشم و خشونت و تمامیت خواهی
حکومت آیت الله ها و حجت الا سلام ها، هر گز راهی به آزادی و ازاد سازی اجتماعی
نبرد.
فیروز نجومی
Firoz Nodjomi
